نوروفيدبك چيست و چه كاربردهايي دارد؟
نوروفیدبک به معنی آموزش دادن مغز توسط خود مغز است. در حقیقت مغز با فیدبک هایی (بازخورد) که از بدن و محیط اطراف خود می گیرد به کنترل و تنظیم کارکردهای مختلف جسمی و روانی و تعامل با محیط می پردازد. دستگاه نوروفیدبک نیز با اطلاعاتی که از امواج مغزی ارائه می دهد، به مغز کمک می کند تا فعالیت ها و کارکرد خود را به شکلی مطلوب تنظیم نماید. . در این روش با انعكاس فعاليتهاي جاري و حاكم بر مغز در حال فعاليت، به آن نشان ميدهيم كه “الان و در اين لحظه، در چه وضعيتي بسر ميبرد”و ميآموزد كه براي انجام يك تكليف خاص، به چه آرايشي از امواج مغزي و در چه زماني خاص، نياز دارد. بنابراين فيدبكي كه مغز از خود دريافت ميكند بر اساس امواج مغزي است. نوروفیدبک چگونه کار میکند؟ نوروفیدبک را میتوان نوعی فیدبک تعریف کرد که با استفاده از ثبت امواج الکتریکی مغز و دادن بازخورد به فرد، نوعی خود تنظیمی را به فرد آموزش میدهد. این بازخورد یا فیدبک از طریق صدا یا تصویر به فرد منتقل میشود و از این طریق فرد متوجه تغییرات در فعالیتهای مغزی خود خواهد شد. در این حالت کنترل بازیهای کامپیوتری تنها با استفاده از امواج مغز شخص صورت میگیرد. در روش درمانی نوروفیدبک، حسگرهایی که الکترود نامیده میشوند بر روی پوست سر بیمار قرار میگیرند و از این طریق فعالیتهای مغز را ثبت خواهند کرد، زمانی که مغز اطلاعاتی در مورد فعالیتهای خود داشته باشد توانایی زیادی برای تغییر کردن پیدا میکند و با بالا و پایین رفتن امواج مغز سعی میکند، سطح فعالیتهای خود را تغییر دهد تا به فرم دلخواه خود برسد. نوروفیدبک چه کاربردی دارد؟ نوروفیدبک قادر است امواج مغز را که در اثر افسردگی، اضطراب،وسواس، میگرن و … به هم ریخته است را به حالت طبیعی در آورد. از جمله بیماریهایی که میتوان با استفاده از نوروفیدبک به درمان آنها پرداخت، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: بیش فعالی، کم توجهی: حدود ۸۵% از کودکان مبتلا به این بیماری از این طریق درمان شدهاند. اضطراب: درمان اضطراب از اولین مواردی بود که به این روش درمانی پاسخ داد حدود ۹۰% از افراد مبتلا به اضطراب از این طریق درمان شدهاند. ناتوانی یادگیری: فیدبک پس از یک دوره درمانی به طور کامل این مشکل را رفع میکند. اختلال خواب: اولین تغییری که مراجعان به روش درمانی احساس خواهند کرد تنظیم شدن خواب آنها است. آسیب مغزی: نوروفیدبک میتواند مشکلات مربوط به آسیب یا سکتههای مغزی را درمان کند که جملهی این مشکلات میتوان به سرگیجه، حواس پرتی، اضطراب، افسردگی اشاره کرد. از دیگر بیماریهایی که نوروفیدبک در درمان آنها موثر است میتوان به تعریق دستها، درد مزمن، بیماری صرع، یبوست، میگرن، چاقی، اوتیسم، آسم و …. اشاره کرد. عوارض نوروفیدبک تا به حال هیچ عوارض جانبی برای این روش درمانی گزارش نشده است زیرا که این روش کاملا ایمن بوده و امواج و سیگنالی را وارد مغز نمیکند بلکه اطلاعات مغز را ثبت خواهد کرد. تنها در مواردی ممکن است به درمان پاسخ صحیحی ندهد. همچنین میتوان گفت این روش درمانی عوارض جانبی مصرف دارو را ندارد اما نباید آن را روشی ضد دارو نامید، بلکه این روش در اغلب موارد همراه با مصرف دارو مورد استفاده قرار میگیرد. نوروفيدبك و اتيسم: ریتم مو چیست؟ یکی از روش هایی که مغز از طریق آن، چیزهای مختلف را یاد می گیرد، تقلید آینه وار از رفتار دیگران است (سیستم آیینه ای)، زمانی که فردی خمیازه می کشد، احتمال دارد ما نیز خمیازه بکشیم. در EEG چیزی شبیه به این سیستم آیینه ای می بینیم که به آن ریتم مو می گوییم. ریتم مو به طور طبیعی در ناحیه ی حسی حرکتی مغز و در زمانی که مشغول انجام فعالیت خاصی نیستیم به وجود می آید. مغز از این ناحیه برای کنترل اطلاعات ورودی استفاده می کند و سبب می شود به صورت هوشیار فعالیت های حسی(احساسی) و حرکتی را درک کنیم. مشاهده ریتم مو بیانگر آن است که مغز در حالت بی کاری قرار دارد و به اطلاعات ورودی پاسخ نمی دهد. در فردی که پردازش و پاسخ به اطلاعات در آن طبیعی است،هنگام دیدن یک پرتقال به طور ناگهانی امواج مو کاهش می یابد،دروازه ورود اطلاعات به ناحیه حسیحرکتی باز می شود و فرد پرتقال را درک کرده می تواند آن را بردارد. متأسفانه در افراد مبتلا به اوتیسم و آسپرگر این سیستم ناقص عمل می کند و دروازه ورود اطلاعات بسته می ماند، بنابراین اطلاعات پردازش نمی شوند و پاسخ و رفتار مناسبی مشاهده نمی شوند. مشکل دیگر، عملکرد نامناسب نیمکره راست است. اطلاعاتی که از بیرون دریافت می شوند، برای پردازش اولیه به نیمکره راست فرستاده می شوند. این پردازش اولیه سطحی، مبهم و تاحدودی بی معنی است. این اطلاعات سپس برای پردازش بیشتر و دقیق تر به نیمکره چپ فرستاده می شوند. در اثر کارکرد ناقص نیمکره راست،اطلاعات انتقالی به نیمکره چپ نیز بی اعتبار می شود و این نیمکره نمی تواند درک صحیحی از دنیای اطراف به وجود آورد. از طرفی لوب های پیشانی باعث آگاهی هوشیارانه ما از آن چه در اطرافمان روی می دهد می شوند. این قسمت به ما اجازه می دهد تا بر پایه اطلاعات دریافتی، اعمال خود را برنامه ریزی و اجرا کنیم. وجود ریتم مو و جلوگیری آن از ورود اطلاعات باعث می شود لوب های پیشانی نتوانند تحلیل و عملکرد مناسبی نسبت به محیط اطراف داشته باشند. کارکرد نامناسب نیمکره راست، لوب های پیشانی و وجود نابجای ریتم مو منجر به بروز رفتار های اجتماعی نامناسب و ارتباطات سطحی و سرد می شود. در اوتیسم، نیمکره چپ نیز کارکرد نامناسبی دارد. استفاده از نوروفیدبک به بعضی از کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می کند تا کوهرنس و ریتم مو را در مغز خود کاهش داده و عملکرد آن را بهبود ببخشد. آیا درمان از طریق نوروفیدبک عوارض و خطراتی را به همراه دارد؟ چون در نوروفیدبک از منابع خود مغز استفاده می شود و هیچ تحریک مصنوعی در این روش درمانی وجود ندارد،درمان از این طریق فقط به صورت یادگیری است و هیچ گونه خطری برای بیمار ندارد. از آن جا که مغز در خود تعادل ایجاد می کند، عموماً تغییر در افراد یکسان است، یکی از عوارضی که در درمان از طریق نوروفیدبک ایجاد می گردد،افزایش احساسات گذشته و مشکلات خاص قبل از بهبودی است. این مسئله به مانند فردی می ماند که به تازگی به باشگاه ورزش رفته و آسیب دیدگی قبلی او دوباره تشدید شده است. مسئله دیگر این است که اغلب مردم در یادگیری مهارت های جدید احساس خستگی ذهنی می کنند. درواقع در طول چندین سال گذشته که از نوروفیدبک برای درمان استفاده شده است، تاکنون گزارشی مبنی بر آسیب دیدگی بیماران وجود نداشته است. درمان اعتیاد با نوروفیدبک اعتیاد مسمومیت حاد یا مزمنى است که مضر به حال شخص و اجتماع مى باشد و زاییده مصرف دارویى طبیعى و صنعتى بوده و مصرف آن، عوارض روحى و جسمى را در پى دارد. برای ترک اعتیاد روش های مختلفی ارائه شده که یکی از روش های اخیر نوروفیدبک می باشد که شكلي از بيوفيدبك است. پیش بینی می شود که نوروفیدبک در بلند مدت به عنوان یک مکانیزم خود تنظیمی مغز، در ارتقاء سلامت فرد عمل کند. دستگاه نوروفیدبک هر يك از امواج مغز را اندازهگيري كرده و كم و زياد شدنش را در قالب بازي يا فيلم انعکاس می دهد. مغز با آگاهي از وضعيت مختلف امواج مغزي، در واقع از وضعيت عملكرد خودش آگاه ميشود و وقتي سعي ميكند تا هر موج را به اندازه مطلوب برساند در واقع سعي در اصلاح عملكرد خودش كرده است. به مرور مغز اين كار را یادگرفته و خودتنظيمي را ميآموزد و بدون كمك دستگاه، خودش را تنظيم می كند. چنانچه بخواهیم از این روش برای درمان اعتیاد استفاده کنیم پیش بینی می شود که در بلند مدت به عنوان یک مکانیزم خود تنظیمی مغز، در ارتقاء سلامت روان عمل میکند. ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که یک پژوهشگر حوزه اعتیاد تحقیقی روی 100 نفر از بیماران وابسته به ماده شیشه مراجعهکننده به مراکز ترک اعتیاد با هدف بررسی اثربخشی کاربرد روش درمانی نوروفیدبک همراه با دارودرمانی، در مقایسه با دارو درمانی تنها انجام داده است. یافتههای این تحقیق نشان می دهد که در مقایسه با درمانهای موجود برای ترک اعتیاد، درمان با نوروفیدبک از بسیاری از روشهای دیگر موفقتر بوده است و علاوه بر این، درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را کاهش میدهد و در دراز مدت احتمال عود و بازگشت را پایین میآورد. نوروفیدبک روشي ايمن و بدون درد است كه در طي آن تعدادی سنسور به نام الكترود به سر بیمار متصل ميگردد. در نوروفيدبك، براساس پروتكلهاي مشخص، بازخوردهاي مناسب در جهت رفع نابهنجاري امواج مغزي به بيمار ارائه ميشود. اطلاعات دريافتي توسط دو مانيتور جداگانه در اختيار بيمار و درمانگر قرار ميگيرند. در اين حالت هم بيمار و هم درمانگر قادر خواهند بود امواج مغزي بيمار را مشاهده كنند. در نتيجه فرايندهاي ناهشيار و غير ارادي (فعاليت امواج مغزي)، براي بيمار كاملاً محسوس ميگردد (از طريق مشاهده آنها در كامپيوتر) و بيمار با كمك درمانگر و ارائه محركهاي ديداري-شنيداري قادر خواهد بود امواج نابنهجار را دستكاري كرده و در طي جلسات درمان آنها را به حالت بهنجار تبديل كند. در رايجترين روش مورد استفاده براي نوروفيدبك، بيمار در مانيتور خود يك بازي ويديوئي انجام ميدهد. البته بر خلاف بازيهاي رايج بيمار نبايد از دست خود استفاده كند بلكه اين كار را از طريق الگوي امواج مغزي خود انجام ميدهد. درمانگر در طول درمان امواج مغزي و تحليل هاي صورت گرفته از آنها را در مانيتور خود مشاهده ميكند و جريان بازي را به گونهاي هدايت ميكند تا الگوي مناسب و بهنجار امواج مغزي فعال گردد. ايده اصلي درمان اين است كه مغز با مشاهده نابهنجاري امواج خود، ياد ميگيرد خود را اصلاح نمايد. اين امر در روند درمان و بر اساس اصول يادگيري صورت ميگيرد.