مزاج شناسی

مزاج چیست؟

یکی از موضوعات مطرح در طب سنتی و اسلامی که معمولاً در طب جدید مغفول مانده است، موضوع مزاج و طبع است. براساس طب سنتی، جهان نظام طبیعت بر پایه چهار عنصر اصلی آفریده شده، که عبارتند از: آتش، هوا، آب و خاک. این چهار عنصر در بدن انسان به چهار خلط (اخلاط اربعه: صفرا، دم، بلغم و سودا) تبدیل می‌شوند و هر یک تاثیرات خاصی در بدن انسان ایجاد می‌کند. بر اساس طب سنتی نُه نوع مزاج کلی وجود دارد: ۱- مزاج معتدل ۲- مزاج سرد ۳- مزاج گرم ۴- مزاج تر ۵- مزاج خشک ۶- مزاج گرم وتر ۷- مزاج گرم وخشک ۸- مزاج سرد وتر ۹- مزاج سرد وخشک در انسان‌ها نیز ممکن است یک رکن بر دیگری غلبه کند و بنابراین مزاج هر انسان یکی از مزاج‌های سوداوی یا بلغمی یا دموی یا صفراوی شود. راه های تشـــخیص مـــزاج و طبع علایم مختلفی در کتاب های طبی آمده است که افراد می توانند بر اساس آن، مزاج خود را بررسی کنند: • واکنش فرد نسبت به خوراکی ها: افرادی که مزاج گرم دارند با خوردن گرمی دچار مشکل و ناراحتی می شوند؛ از طرفی افرادی که مزاج سرد دارند با خوردن همان گرمی، شرایط بدنی بهتری پیدا می کنند و می توان گفت گرمی ها با این افراد بیشتر سازگار است. • واکنش فرد نسبت به آب و هوا: از نظر آب و هوا نیز چنین است؛ یعنی افرادی که گرم مزاج هستند تمایل بیشتری به هوای خنک و فصل سرد سال دارند و افرادی که سرد مزاج هستند، در هوای گرم راحت ترند و در فصول گرم احساس راحتی بیشتر می کنند. • خواب و بیداری: اعتدال در خواب و بیداری نشانه اعتدال مزاج خصوصا اعتدال در مغز است. رطوبت و برودت به خواب بیشتری نیاز دارند. خشکی و حرارت موجب «تر» باعث پرخوابی می شود. به همین علت افراد با مزاج بیداری(کم خوابی) است. در حالت مزاج عارضی (سوء مزاج)، صفراوی ها بیشترین مشکلات خواب را دارند؛ هم دیر خوابشان می برد و هم زود از خواب می پرند. سوداوی ها نیز در درجۀ بعد دچار مشکل خواب هستند. این گونه افراد، در خواب رفتن مشکل دارند و معمولاً خوابشان سبک می باشد. • حالات نفسانی: قدرت و بلندی صدا، سرعت و پیوستگی کلام، زود عصبانی شدن و سرعت حرکت، نشانۀ حرارت مزاج هستند. افراد گرم و خشک که حرارت زیادی دارند، معمولاً تندخو بوده و زود عصبانی می شوند. این افراد، بیقرار، تند و تیز، پر کار و فعال هستند و نیز حافظۀ خوبی داشته و از قدرت تجزیه و تحلیل بالایی برخوردارند. صاحبان مزاج سرد و خشک، در اوج ثبات بوده و کارها را به آرامی و بدون عجله انجام می دهند. این افراد معمولا درون گرا بوده و کمتر با دیگران می جوشند و مستعد افسردگی هستند. اشخاص سرد و تر، حافظۀ خوبی ندارند؛ خواب آلود، صبور و خونسرد هستند. افراد گرم و تر، شجاع، جسور و خونگرم هستند و به خوبی با دیگران ارتباط بر قرار می کنند. • روش کار: افرادی که مزاج گرم دارند، کارهایشان را با سرعت بیشتری انجام می دهند در حالی که افراد با مزاج سرد در انجام کارها کندترند. گرم مزاج ها تندتر صحبت می کنند و سرد مزاج ها با تأنی بیشتر حرف می زنند و کلاً کم حرف ترند. • خواب: در افرادی که مزاج گرم یا خشک دارند، خواب کمتر و افرادی که مزاج سرد یا تر دارند میزان خواب بیشتر است. • جـــثه: معمولاً گرم مزاج ها جثه درشت تری دارند و رشد بدنی شان (از نظر قدی و عرض شانه ها) بیشتر است اما افراد سرد مزاج، جثه ریزتری دارند. البته در بین گرم مزاج ها، افراد با مزاج گرم و تر نسبت به افرادی که مزاجشان گرم و خشک است، جثه درشت تری دارند. افراد با مزاج تر چاق تر هستند و افراد با مزاج خشک استخوان بندی ریزتر دارند و عموماً لاغرترند.